Bennie Kooistra
 
In dit derde artikel wil ik nadenken over de vraag waarom het evangelie voor velen zo irrelevant en onbeduidend overkomt. Persoonlijk ben ik diep geraakt door een aantal van McGraths boeken die over dit thema gaan en ik ben ervan overtuigd dat hij veel kan betekenen voor hen die worstelen met de vraag hóe de boodschap van het kruis in een postmoderne tijd wérkelijk relevant kan zijn. Waar liggen de problemen en hoe kan de kloof die er tussen het evangelie en de ongelovige mens bestaat worden overbrugd?
 
Irrelevant?
Wanneer er tijdens een kerkdienst of evangelisatiedienst iemand een getuigenis mag geven over het feit dat hij Christus heeft leren kennen, zal er door die persoon benadrukt worden dat "Christus aan het kruis gestorven is". De gebeurtenis van 2000 jaar geleden zal zeer zeker terugkomen omdat het voor hem of haar een belangrijk gebeuren is geweest. Als christenen wordt gevraagd wat het evangelie is, zullen de meesten zeggen: "dat Jezus Christus voor mijn zonden gestorven is", of "dat Christus plaatsvervangend verzoening bewerkstelligd heeft". Een niet-christen zal misschien bij zichzelf zeggen: "ja, ik weet zelf ook wel dat er 2000 jaar geleden iets gebeurd is, maar wat betekent het? Wat is de relevantie van die gebeurtenis voor mij persoonlijk Anno 2000?" Wat is voor een niet-christen de reikwijdte, hoogte, breedte, diepte en aantrekkelijkheid van de boodschap van het kruis?

Het Scharlaken Koord is een stichting die werkzaam is onder prostituées in Amsterdam. Gesteld dat een vrouw van het Scharlaken Koord op het kamertje van een jonge prostituée een gesprek heeft. De jonge vrouw voelt zich leeg, gebruikt en wanhopig en verlangt met haar laatste beetje wilskracht en hoop naar een nieuw leven. Wat is in deze situatie de betekenis van het evangelie? Dat ze zondaar is, strafwaardig voor God, maar dat haar zonden op het kruis van Golgotha vergeven zijn? Is dat voor deze jonge vrouw relevant? Wat is de aantrekkelijkheid van die machtige boodschap van het kruis voor een vrouw van 34 die te horen kreeg dat ze ongeneeslijk ziek is en haar man en drie jonge kinderen moet achterlaten? Dat ze zondaar is en dat haar zonden vergeven zijn als ze dat wil geloven? Is dat voor deze vrouw de enige betekenis die het evangelie heeft? Wat is de kracht voor het kruis voor die gabber die in zijn jeugd door zijn vader misbruikt is en niet meer weet wat het voor zin heeft om verder te leven? Dat hij een zondaar is, maar dat Christus hem vergeven heeft door plaatsvervangend te sterven? Is dat voor hem van enige waarde?

Ik wil na deze voorbeelden een aantal vragen opwerpen die we serieus moeten overwegen. Doen we met zulke antwoorden recht aan de menselijke complexiteit, existentiële noden en diepe vragen van het menselijk bestaan? Nemen we met zulke verklaringen mensen werkelijk serieus? Gaan we integer om met de leef- en ervaringswereld en bieden we daarmee een antwoord voor hun ziel aan? Maar bovendien, zijn we met zulke antwoorden getrouw aan de volle boodschap van het evangelie? Doen we daarmee de persoon en het werk van Jezus Christus volledig recht?

Voor veel rand- en buitenkerkelijken, maar ook voor veel christenen is het verhaal van Golgotha iets dat ze meer dan eens gehoord hebben. Ze weten dat Jezus Christus 2000 jaar geleden aan het kruis gestorven is, maar wat dan nog? So what? Het kruis schijnt voor veel mensen compleet irrelevant te zijn: "Ik wil best geloven dat Jezus gestorven is, maar wat heeft dat nu met mijn concrete leven te maken?"

mcgrath alisterWe zien ons hier voor een werkelijk probleem gesteld: het kruis schijnt irrelevant. Alister McGrath erkent dit probleem en meent dat er twee antwoorden op gegeven zouden kunnen worden. (1) Het evangelie is inderdaad zonder enige betekenis en relevantie. (2) Het evangelie is daadwerkelijk relevant maar het probleem ligt bij ons omdat wij er niet in geslaagd zijn uit te leggen wat de betekenis en aantrekkelijkheid voor de mensen is. McGrath opteert voor het tweede antwoord. Maar waaróm kiest hij daarvoor en op welke grond is hij ervan overtuigd dat het evangelie iets te zeggen heeft voor iedereen, in welke situatie hij of zij zich dan ook bevindt?

Concepten
Ervaring ligt ten grondslag aan het christelijk geloof en niet de aanvaarding van een aantal leerstellingen. Het Nieuwe Testament getuigt op een vitale manier van de ervaring van de eerste christenen - de ervaring van de aanwezigheid en kracht van de opgestane Christus in hun levens. Het essentiële doel van de christelijke leer is om een raamwerk te verschaffen waarmee de ervaring van de eerste christenen de onze kan worden.1 Het moet niet vergeten worden dat de grote patristieke debatten over de incarnatie en de Drie-eenheid werden verricht niet omdat men niets anders te doen had, maar omdat men wist dat bepaalde formuleringen of intellectuele raamwerken inadequaat waren om de christelijke ervaring van de verlossing in Christus over te brengen.

De eerste christenen stonden voor de grote uitdaging: hoe kunnen we de rijkdom en omvang van onze ervaring van de ontmoeting met de levende God door Christus nu in woorden uitdrukken? In het Nieuwe Testament worden verschillende ideeën en beelden gebruikt om uit te drukken wat de persoon en het werk van Christus in dood en opstanding voor implicaties hebben. Verlossing, vergeving, redding, bevrijding, verzoening, rechtvaardiging, aanneming - al deze ideeën belichten één of meerdere facetten van het kruis. Hoewel geen van deze concepten uitputtend beschrijft wat de heerlijkheden van Christus zijn, geven ze als ze worden verenigd een goed beeld van het kruis. Terwijl theologen worstelden met de rijkdom van bijbelse concepten aangaande Gods werk in dood en opstanding van Christus, begon één idee op te komen als het geschiktste of als de meest dichtbij komende samenvatting van dit gebeuren: rechtvaardiging door geloof.2 Dit idee spreekt over een verbroken relatie met God die teniet wordt gedaan door Christus' kruis en opstanding, en is daarmee de articulus stantis et cadentis ecclesiae (het leerstuk waarmee de kerk staat of valt). Als je McGrath zou vragen wat het kruis van Christus impliceert, zou hij zeggen: het kruis van Christus is in het Nieuwe Testament onder woorden gebracht in een cluster van beelden, ideeën en concepten, maar al die concepten bij elkaar laten ons een totaalplaatje zien dat onder woorden gebracht wordt door het thema ‘rechtvaardiging'. Maar hij stelt dat veel mensen niet bekend zijn met al die ideeën, waardoor het leerstuk der rechtvaardiging - als samenvatting van kruis en opstanding - niet meer is dan een lege huls, een versteend leerstuk dat zijn frisheid verloren heeft en daardoor zo betekenisloos op ongelovigen overkomt. Daarom is in McGraths optiek het blootleggen van de oorspronkelijke betekenis van het kruis van eminent belang voor alle prediking, evangelisatie en apologetiek.

Veelkleurigheid
In zijn boek Wat heeft dat kruis te betekenen? geeft McGrath een voorbeeld uit zijn eigen leven dat te maken heeft met de veelkleurigheid en dimensies van het kruis.3 Hij was in 1988 naar Florence gereisd om een aantal manuscripten te bestuderen. De bibliotheek was rond een soort pleintje gebouwd dat in feite een tuin was waarin een overvloed aan planten en bloemen groeide. Hij loopt op een gegeven moment door de tuin heen en terwijl hij daar rondloopt valt het hem op dat de tuin er steeds weer anders uitziet. Vanuit het ene punt lijkt de tuin gedomineerd te worden door rozen, maar vanuit een ander gezichtspunt lijkt het erop dat de hele tuin volstaat met citrusbomen. Om de tuin echt op waarde te kunnen schatten, moest McGrath hem vanuit verschillende hoeken bekijken. Telkens vanuit een andere hoek, totdat het totaalbeeld van het geheel ontstond. Even later bezoekt hij een Renaissance kathedraal waarbij hem hetzelfde opvalt: om de kathedraal echt op waarde te schatten is het niet voldoende als je hem vanuit een hoek fotografeert. McGrath kreeg de indruk dat hoe groter en gecompliceerder dingen zijn, hoe moeilijker het is om die dingen in één blik te vangen. Het heeft geen zin om de Notre Dame vanuit een bus hangend te bekijken; je moet de tijd nemen om haar echt te kunnen waarderen. Je zult uit de bus moeten stappen en de moeite moeten nemen de Notre Dame van alle kanten te bekijken. Anders zal de echte pracht en schoonheid ervan voor je verborgen blijven. Je hebt het gebouw wel ‘gezien', maar de schoonheid heb je niet kunnen begrijpen of waarderen.

Zo kan het kruis met een grote kathedraal of een mooie bloementuin worden vergeleken. Sommige benaderingen zijn vergelijkbaar met een gezicht op de kathedraal vanuit de verte, zodat het hele gebouw zichtbaar is. Andere benaderingen zijn net foto's van een detail zoals de torens, altaarstukken, schilderijen of de crypte. Al die dingen horen bij hetzelfde gebouw, maar zijn toch verschillend en dienen andere doelen met ieder zijn eigen bijdrage. In het nadenken over het kruis van Christus zijn er ook verschillende benaderingen, maar het probleem ervan is dat ze niet toereikend zijn. Als mensen denken dat één formule, zin of vergelijking alles bevat wat gezegd moet of kan worden over de betekenis van het kruis van Christus, dan doen ze het kruis tekort. In evangelisatiewerk bijvoorbeeld proberen mensen de ‘boodschap' zo compact mogelijk uit hun hoofd te leren en vaak in schematische vorm te presenteren: (1) God heeft de wereld geschapen. (2) Alle mensen zijn zondaars. (3) Jezus Christus is voor jou zonden gestorven. (4) Je moet een keus maken. Maar doet deze samenvatting, die in een paar minuten wordt voorgehouden aan ongelovigen, recht aan de verschillende situaties waarin mensen zich kunnen bevinden? Doet deze schematische presentatie recht aan de volheid van Gods werk in het kruis, maar ook aan wat God op dit moment voor iemand wil betekenen? Mensen zijn vaak zo geobsedeerd door ‘hun boodschap' en wat ze ‘moeten' vertellen, dat ze de volledige rijkdommen van het kruis voor die persoon waarmee ze praten misschien wel tekort doen. Maar er zijn altijd meer kanten aan het kruis dan wij ons kunnen voorstellen. Het is onuitputtelijk. Er is een veelheid aan soteriologische beelden in het Nieuwe Testament die de betekenis van Christus' kruis verklaren, die volgens McGrath gegeven zijn om daarmee de betekenis van de evangelieverkondiging voor haar gehoor te maximaliseren.4

Door theologische analyse kan het complexe geheel van het kruis in z'n verschillende onderdelen bekeken worden. Met andere woorden, het kruis van Christus kunnen we zo analyseren, dat de verschillende gezichtspunten daarvan geïdentificeerd en benut kunnen worden. Dit belangrijke punt illustreert McGrath met een voorbeeld van Isaac Newton.5

Eenheid en complexiteit
De natuurkundige Isaac Newton deed in de achttiende eeuw een belangrijke ontdekking. Stralen van wit licht vielen door een nauwe spleet tussen de blinden voor z'n raam zijn verduisterde kamer binnen. Het viel hem op dat die stralen door een prisma gesplitst konden worden in de kleuren waaruit ze samengesteld waren - rood, oranje, geel, blauw, indigo en violet. Het prisma legde die kleuren niet op aan het witte licht; het stelde ze in staat waargenomen te worden in het licht. Waarvan voorheen gedacht werd dat het één kleur was (wit), dat bleek nu een complex geheel van verschillende kleuren te zijn.

McGrath meent dat dit ook geldt voor een verantwoorde theologie. Die haalt de boodschap van het kruis en de opstanding uiteen in haar ‘samengestelde delen', zodat die apart bestudeerd kunnen worden. De boodschap van het kruis is één geheel, maar wel een complex geheel. Wanneer je als theoloog, predikant of kringleider de verschillende onderdelen apart gaat bestuderen kan de boodschap als geheel beter gewaardeerd en begrepen worden. Het is niet zo dat we met onze fantasie op de loop moeten en gaan brainstormen over welke onderdelen er allemaal inzitten. Nee, deze onderdelen worden niet uitgevonden maar ontdekt; ze liggen al opgesloten in de ‘boodschap van het kruis', wachtend op onze analyse. Het enige wat we hoeven doen is ze isoleren, zodat elk onderdeel apart bestudeerd kan worden.

Het verhaal van Newtons ontdekking gaat verder. Hij bemerkte al snel dat datzelfde prisma die kleuren ook weer tot één geheel kon terugbrengen en zo de oorspronkelijke witte straal kon reproduceren. Een straal wit licht werd door een prisma gestuurd waarna het prachtige, veelkleurige spectrum zichtbaar werd. Deze regenboog van kleuren werd door een tweede prisma geleid, een zelfde prisma als het eerste. Dit bracht de kleuren weer keurig bij elkaar, zodat er weer een witte lichtstraal ontstond.

Hetzelfde geldt voor de theologie. We analyseren de boodschap van het kruis en identificeren de verschillende onderdelen (zoals verzoening, vergeving, aanneming, genezing, verlossing), waardoor we een beter inzicht verkrijgen. Daarna brengen we de delen opnieuw bij elkaar om er weer één geheel van te maken. We hebben niks aan een boodschap die is aangepast of weggelaten - het is hetzelfde kruis als waarmee we begonnen - maar die boodschap wordt nu veel beter begrepen en gewaardeerd.

Verbijzondering
De vraag kan bij sommige lezers opkomen wat het belang is van deze uitgebreide uiteenzetting. McGrath vindt het essentieel dat we gaan zien wat de verschillende aspecten van het kruis zijn, omdat we die boodschap in verband moeten brengen met de mensen die haar horen. We zullen in de verkondiging van Jezus Christus ontvanger-georiënteerd moeten zijn. We moeten de boodschap zo effectief mogelijk verkondigen en dat betekent dat je op zoek moet naar de aanknopingspunten die er bij mensen zijn. Er zijn verschillende mensen die in uiteenlopende dingen van elkaar kunnen verschillen. Bovendien kunnen er verschillende behoeften en noden bestaan. De éne persoon is eenzaam, de ander is bang voor de dood en weer een ander drugsverslaafd. De afgestudeerde jonge vrouw zit met zingevingsvragen, je broer ervaart een diep gevoel van existentiële vervreemding, en je buurvrouw is erg onrustig. Sommige mensen zitten met een schuldvraag en gewetenswroeging. Individuele mensen hebben eigen specifieke behoeften, aanknopingspunten waarvan McGrath stelt dat een aspect van het evangelie dat daarmee te maken heeft voor die persoon benadrukt moet worden. Als iemand echt bang is om dood te gaan, zal het evangelie daarop toegesneden moeten worden. Je moet ervoor zorgen dat er gekrabd wordt op de plaats waar het jeukt. Het element van de boodschap van het kruis dat ingaat op de angst voor de dood kan voor die persoon van groot belang zijn. McGrath ziet deze toesnijding van het evangelie niet als een reductie van het evangelie. Voor hem is het eerder de erkenning dat de spijker op de kop geslagen wordt bij deze persoon of, zoals hij het zelf verwoordt: Het element van de boodschap van het kruis dat ingaat op de angst voor de dood kan vergeleken worden met de dunne kant van een wig - het geeft aan waarmee de ingang gemaakt zal worden. Het is een punt dat binnen het evangelie benadrukt wordt, niet een beperking van de boodschap tot dat ene punt. Het is slechts een startpunt, maar wel een heel relevant startpunt. Het is als het paard van Troje dat het kamp van het ongeloof binnentrekt, alvorens de deuren open te zetten voor alle aspecten van het evangelie. De rest kan en zal volgen.6

Mensen hebben verschillende behoeften en komen dikwijls op een andere manier tot geloof. Zo is C.S. Lewis tot geloof gekomen omdat hij zich aangetrokken voelde door de sterke redelijke papieren van het christelijk geloof. Bij iemand anders zal het paard van Troje het feit zijn dat Christus een diepe leegte, het ‘onvervulde verlangen' waar Plato en Augustinus al over spraken, vult. God heeft de mensen verschillend geschapen en past het kruiswerk van Christus toe op de harten van de mens. Het werk van Christus wordt door de Heilige Geest geactualiseerd. Bij de een zal de ‘aanneming' meer centraal staan, bij de ander zal ‘vergeving' of ‘bevrijding' de invalspoort zijn voor het leren kennen van Jezus Christus.
 
Apologetiek, verkondiging en evangelisatie is volgens McGrath effectief als je:
weet wat de aanknopingspunten / noden / invalshoeken / gevoelige snaren / tere plekken zijn en weet wat in die situatie de relevantie / betekenis / bijzonderheid / aantrekkelijkheid van het evangelie is.

Als een van beide onderdelen niet aanwezig is, is de consequentie dat het evangelie niet doeltreffend kan worden verkondigd. We zullen daarom Gods reddende actie aan de ene kant dienen te verbinden met de specifieke context van iemands situatie aan de andere kant. En hier komt een centraal woord in McGraths denken terug: ‘contextualisatie' wat inhoudt dat je de moeite neemt te bedenken hoe het evangelie kan worden verkondigd en wat in een bepaalde situatie de specifieke betekenis van het kruis voor die persoon is. Hij stelt dat het evangelie prima in staat is ‘aangepast' of ‘toegesneden' te worden voor elke menselijke situatie.7


Betekenis
Het christelijk geloof beaamt dat Jezus Christus werkelijk is gestorven en werkelijk is opgestaan. Dit zijn harde historische feiten. Als deze twee heilsfeiten niet gebeurd waren, zou het christendom volstrekt ongeloofwaardig zijn. Maar in het evangelie gaat het om meer dan het melden van historische feiten. Of zoals McGrath zelf zegt: Het hart van het christelijk geloof ligt niet zozeer in de gebeurtenissen van de kruisiging en de opstanding, maar in de betekenis ervan. Dat Jezus is gestorven is geschiedenis; dat Jezus voor onze zonden stierf, is evangelie.8
 
Het evangelie heeft betrekking op de interpretatie van gebeurtenissen. Met een voorbeeld wil ik het verschil tussen gebeurtenis en betekenis verduidelijken. In 49 voor Christus leidde Julius Caesar een leger zuidwaarts uit wat nu Frankrijk is. Op een zekere dag moeten ze een rivier oversteken, de Rubicon. Het oversteken was op zich geen probleem, dus je zou zeggen dat deze gebeurtenis geen historische betekenis heeft. Maar toevallig vormde die rivier de grens met het gebied dat rechtstreeks door de Romeinse staat bestuurd werd en betekende het oversteken niets minder dan dat Caesar de oorlog aan Rome verklaarde. Hetzelfde geldt voor de kruisiging. Ten tijde van Jezus gebeurde het heel vaak dat mensen aan een kruis stierven. Op zichzelf genomen was de kruisiging in die dagen geen schokkend feit. De gebeurtenis van Christus' dood aan een kruis moet daarom aangevuld worden met de betekenis. Dat Jezus is gestorven en opgestaan is een historisch feit; maar dat Jezus gestorven en weer opgestaan is opdat wij met de Heere God verzoend zouden kunnen worden, dat is een interpretatie. We kunnen daarom niet stil blijven staan bij de historische gebeurtenis, veeleer moeten we haar historische betekenis of gevolgen blootleggen.

Een van de redenen dat het evangelie irrelevant schijnt, is dat ongelovigen zo vaak hebben horen praten over de gebeurtenis van het kruis (dat Jezus gestorven is) terwijl het blijkbaar geen betekenis voor hun leven heeft. Ze zullen zeggen dat het op zich redelijk klinkt en best waar kan zijn, maar gewoon geen enkele relevantie voor hun leven heeft. Als ongelovigen dan stellen dat het evangelie van geen betekenis schijnt te zijn, komt dat volgens McGrath doordat wij in gebreke zijn gebleven de moeite te nemen om het evangelie relevant te maken. We doen het evangelie tekort als we simpelweg met mensen praten over de historische gebeurtenis, terwijl de relevantie daar ligt dat we het over de betekenis gaan hebben. We zullen in de verkondiging of in evangelisatie moeten zoeken naar de geweldige betekenis van die gebeurtenis en moeten kijken welk aspect van het kruis toegepast kan worden op de nood van die ander. "The gospel message is true; we need to show that it is real!" ("De evangelieboodschap is waar; we moeten aantonen dat die ook werkelijkheid is!")

Samenvatting
Samenvattend komen deze drie punten samen in McGraths contextualiserende methodiek:

1. Ken je boodschap;

2. Ken je hoorders;
3. Breng ze bij elkaar door het kruis van Christus te verbijzonderen en toe te passen op het aanknopingspunt.

Het evangelie kan niet gereduceerd worden tot een formule of een samenvattingszin, maar ze kent een verscheidenheid aan aspecten en facetten. Al deze facetten van de boodschap van het kruis kunnen als het ware op bepaalde noden van mensen worden gelegd, waardoor het evangelie relevant wordt en als een bom inslaat in iemands situatie. We zullen dat onderdeel of dat aspect van de persoon van Christus bij de ongelovige moeten brengen, dat aansluit op de gevoelige snaar in iemands leven. Als we in het persoonlijk gesprek laten zien dat het evangelie niet om een idee gaat, maar om een reële ontmoeting met een Persoon die een antwoord is op zijn diepste vragen en problemen, zal het zijn diepste wezen raken! Dan kan het historische Woord, Jezus Christus ook anno 2000 in iemands leven vlees worden, een concrete realiteit en van betekenis. Dan is het evangelie relevant en aantrekkelijk in een postmoderne tijd.
 

 1. Alister E. McGrath, Studies in Doctrine: Justification by Faith [Londen: Hodder and Stoughton, 1990], p. 447.
 2. Ibid, p. 445. Zie ook deel 2 van mijn artikel (december 1999).
 3. Alister E. McGrath, Making Sense of the Cross [Leicester: Inter Varsity Press]; in het Nederlands verschenen als Wat heeft dat kruis te betekenen? [Kampen: Kok Voorhoeve - Verbo, 1997], pp. 41-43.
 4. Alister E. McGrath, A Passion for Truth: The Intellectual Coherence of Evangelicalism [Leicester: Inter Varsity Press, 1996], p. 40.
 5. Alister E. McGrath, Wat heeft dat kruis te betekenen?, pp. 103-104; Bridge-building: Effective Christian Apologetics [Leicester: Inter Varsity Press, 1992]; in het Nederlands verschenen als Bruggen Bouwen: Over het effectief doorgeven van het christelijk geloof [Kampen: Kok Voorhoeve - Verbo, 1995] pp. 46-47.
 6. Wat heeft dat kruis te betekenen?, p. 105.
 7. Justification by Faith, p. 361.
 8. Wat heeft dat kruis te betekenen?, p. 33.

© 1999 George Whitefield Stichting.